Ο Τζέιμς Νέισμιθ (James Naismith) ήταν καναδο-αμερικανός καθηγητής της σωματικής αγωγής, που επινόησε την αθλοπαιδιά της καλαθοσφαίρισης (basketball).

Ο Τζέιμς Νέισμιθ γεννήθηκε στο Όλμοντ της επαρχίας Οντάριο του Καναδά στις 6 Νοεμβρίου 1861. Ήταν ο πρωτότοκος από τα τρία παιδιά των μεταλλωρύχων Τζον και Μάργκαρετ Νέισμιθ, που είχαν μεταναστεύσει στον Καναδά από τη Σκωτία.

Έμεινε ορφανός σε ηλικία 10 ετών, καθώς έχασε και τους δύο γονείς του μέσα σε διάστημα τριών εβδομάδων από τυφοειδή πυρετό. Η γιαγιά του (από την πλευρά της μητέρας του), η οποία πρόσεχε έκτοτε τα τρία παιδιά, πέθανε δύο χρόνια αργότερα, για ν’ αναλάβει τον Τζέιμς και τα αδέλφια του ο θείος τους, Πίτερ Γιανγκ.

Από μικρός ασχολήθηκε με τον αθλητισμό και συγκεκριμένα τη γυμναστική, το λακρός (καναδέζικο άθλημα), το ποδόσφαιρο, το αμερικάνικο ποδόσφαιρο και το ράγκμπι. Το 1888 αποφοίτησε με πτυχίο φυσικής αγωγής από το Πανεπιστήμιο ΜακΓκιλ του Μόντρεαλ και δύο χρόνια αργότερα απέκτησε πτυχίο θεολογίας από το Πρεσβυτεριανό Κολέγιο του Μόντρεαλ.

Η «γέννηση» του μπάσκετ

Το φθινόπωρο του 1891 διορίστηκε γυμναστής, βοηθός του Λούθερ Γκάλικ, ο οποίος ήταν διευθυντής του τομέα σωματικής αγωγής στο ιδιωτικό κολέγιο της Χριστιανικής Αδελφότητας Νέων (ΧΑΝ στα ελληνικά, YMCA στα αγγλικά) στο Σπρίνγκφιλντ της Μασαχουσέτης. Ο Γκάλικ ζήτησε από τον Νέισμιθ και τους υπόλοιπους γυμναστές να επινοήσουν παιχνίδια κλειστού χώρου, τα οποία θα αντικαθιστούσαν τις πληκτικές ή επικίνδυνες ασκήσεις στη σχολή κατά τη διάρκεια του χειμώνα.

Ο Νέισμιθ θυμήθηκε ένα παιχνίδι που έπαιζε με τους φίλους του, όταν ήταν παιδί, το οποίο ονομαζόταν «πάπια στο βράχο» («duck on a rock»). Σ’ εκείνο το παιχνίδι, τα παιδιά πετούσαν μπάλες σε άδεια κουτιά ή κοφίνια. Για ν’ ανεβάσει το επίπεδο πρόκλησης για τους παίκτες, αλλά και με στόχο να αναπτύξουν δεξιοτεχνικές ικανότητες πέρα από τη σωματική δύναμη, αποφάσισε να τοποθετήσει τα κοφίνια ψηλά, πάνω από τα κεφάλια των συμμετεχόντων μαθητών.

Για το νέο του παιχνίδι, ο Νέσμιθ πήρε στοιχεία από το ποδόσφαιρο, το αμερικανικό ποδόσφαιρο, το χόκεϊ και άλλα αθλήματα ανοικτού χώρου, αλλά (θεωρητικά τουλάχιστον) φρόντισε ν’ απαγορεύεται η επαφή των αθλητών σώμα με σώμα. Την 1η Δεκεμβρίου 1891, ο Τζέιμς Νέισμιθ παρουσίασε τη νέα αθλοπαιδιά, την οποία ονόμασε «basketball» (καλαθοσφαίριση στα ελληνικά).

Αργότερα ο Τζέιμς Νέισμιθ έγραψε σχετικά:

Όταν ο κ. Στάμπινς έφερε τα κοφίνια συγκομιδής ροδακίνων (με διάμετρο 38 εκατοστά) στην αίθουσα γυμναστικής, τα τοποθέτησα σταθερά από τη μέσα πλευρά στα κάγκελα (σ.σ. στηθαία). Περί τα 10 πόδια (3μ. 48 εκ.) απόσταση από το πάτωμα, από ένα σε κάθε άκρη του γυμναστηρίου. Στη συνέχεια έβαλα τους 13 κανόνες στον πίνακα ανακοινώσεων ακριβώς πίσω από την πλατφόρμα του εκπαιδευτή, εξασφάλισα μια μπάλα ποδοσφαίρου και περίμενα την άφιξη της τάξης. Οι μαθητές δεν έδειξαν ιδιαίτερο ενθουσιασμό, αλλά ακολούθησαν τις οδηγίες μου. Εξήγησα τι έπρεπε να κάνουν για να πετύχουν καλάθια, πέταξα την μπάλα ψηλά, ανάμεσα στους δύο κεντρικούς παίκτες και προσπάθησα να τους κρατήσω κάπως κοντά στους κανόνες. Σφύριζα τα περισσότερα φάουλ, όταν έτρεχαν με την μπάλα, αλλά και το σκληρό μαρκάρισμα στον παίκτη με την μπάλα, κάτι που ήταν σύνηθες.

Σ’ εκείνο το πρώτο παιχνίδι, η κάθε ομάδα απαρτιζόταν από 9 παίκτες, επειδή η τάξη του Νέισμιθ εκείνη την εποχή είχε 18 σπουδαστές. Σε αυτόν τον πρώτο αγώνα μπήκε πάντως μόνο ένα καλάθι! Καθώς τα κοφίνια είχαν πάτο, χρησιμοποίησαν μία σκάλα για να βγάζουν την μπάλα, μετά από καλάθι.

Σε αντίθεση με το σύγχρονο μπάσκετ, οι αρχικοί κανόνες του Νέισμιθ δεν περιλάμβαναν αυτό που είναι σήμερα γνωστό ως ντρίμπλα. Δεδομένου ότι η μπάλα μπορούσε να μετακινηθεί στο γήπεδο μόνο μέσω πάσας, οι παίκτες πετούσαν την μπάλα πάνω από τα κεφάλια τους καθώς έτρεχαν. Επίσης, μετά από κάθε καλάθι, ακολουθούσε τζάμπολ στο κέντρο του γηπέδου.

Το 1898 ο Νέισμιθ πήρε το δίπλωμα της ιατρικής από το Πανεπιστήμιο του Κολοράντο. Από το έτος αυτό έως το 1937 ήταν πρόεδρος του τομέα σωματικής αγωγής στο Πανεπιστήμιο του Κάνσας, όπου προπονούσε και την ομάδα τού μπάσκετ μέχρι το 1908. Εκτός από το μπάσκετ, ο Νέισμιθ ήταν και εφευρέτης τού προστατευτικού κράνους για τους αθλητές του αμερικανικού ποδοσφαίρου.

Ο Τζέιμς Νέισμιθ πέθανε στο Λόρενς της πολιτείας Κάνσας των ΗΠΑ στις 28 Νοεμβρίου 1939, σε ηλικία 78 ετών.

Οι 13 Κανονισμοί του Τζέιμς Νέϊσμιθ

1. Ένας παίκτης μπορεί να πετάξει την μπάλα προς οποιαδήποτε κατεύθυνση με το ένα ή με τα δυο χέρια.
2. Ένας παίκτης μπορεί να χτυπήσει την μπάλα προς οποιαδήποτε κατεύθυνση με το ένα ή με τα δυο χέρια, ποτέ όμως με τη γροθιά.
3. Ένας παίκτης δεν επιτρέπεται να τρέχει με την μπάλα στα χέρια. Είναι υποχρεωμένος να την πασάρει από το σημείο, από το οποίο την πήρε.
4. Η μπάλα πρέπει να συγκρατείται μόνο με τις παλάμες ή μέσα σε αυτές. Δεν επιτρέπεται η χρήση των χεριών και του σώματος γι’ αυτό το σκοπό.
5. Δεν επιτρέπεται το μαρκάρισμα ενός αντιπάλου με τον ώμο, το κράτημά του, το σπρώξιμο, το χτύπημα και η τρικλοποδιά. Την πρώτη φορά το παράπτωμα τιμωρείται με φάουλ, ενώ τη δεύτερη ο παίκτης αποβάλλεται μέχρι να σημειωθεί το επόμενο καλάθι. Σε περίπτωση που υπάρχει εσκεμμένο βίαιο χτύπημα, τότε ο παραβάτης αποβάλλεται για όλο το υπόλοιπο παιχνίδι και απαγορεύεται να αντικατασταθεί.
6. Φάουλ θεωρείται το χτύπημα της μπάλας με τη γροθιά, οι παραβιάσεις των κανονισμών 3 και 4 και ό,τι περιγράφεται στον κανονισμό 5.
7. Αν μια ομάδα υποπέσει σε 3 συνεχόμενα φάουλ (χωρίς στο μεταξύ να σημειωθεί κάποιο από τους αντιπάλους), τότε δίνεται ένας πόντος στην αντίπαλη ομάδα.
8. Οι πόντοι επιτυγχάνονται όταν η μπάλα πεταχτεί ή χτυπηθεί από τον αγωνιστικό χώρο προς το καλάθι και μείνει μέσα σε αυτό. Στην περίπτωση που η μπάλα σκαλώσει στο στεφάνι του καλαθιού και ένας αμυντικός κουνήσει το καλάθι, τότε δίνεται ένας πόντος στους επιτιθέμενους.
9. Όταν η μπάλα βγαίνει έξω από τον αγωνιστικό χώρο, η ομάδα που έχει κατοχή, διαθέτει 5 δευτερόλεπτα για την επαναφορά. Αν αργήσει περισσότερο, τότε η μπάλα δίνεται στους αντιπάλους. Στην επαναφορά, δικαίωμα κατοχής έχει ο πρώτος παίκτης που θα ακουμπήσει την μπάλα. Αν υπάρχει αμφιβολία, τότε την επαναφορά αναλαμβάνει ο διαιτητής.
10. Ο παρατηρητής τιμωρεί τους παίκτες και σημειώνει τα φάουλ, ενώ ενημερώνει και τον διαιτητή, όταν μια ομάδα συμπληρώσει τρία συνεχόμενα φάουλ. Επίσης έχει την εξουσία να αποβάλλει τους παίκτες σύμφωνα με τον κανονισμό 5.
11. Ο διαιτητής έχει την ευθύνη της μπάλας και αποφασίζει πότε αυτή παίζεται, πότε είναι μέσα στον αγωνιστικό χώρο και πότε έξω, σε ποιον ανήκει. Επίσης, είναι ο χρονομέτρης του παιχνιδιού. Αποφασίζει πότε είναι έγκυρος ένας πόντος, σημειώνει το σκορ και ασχολείται με οτιδήποτε άλλο αφορά τα διαιτητικά καθήκοντα.
12. Η διάρκεια του παιχνιδιού είναι 30 λεπτά, αποτελούμενη από δυο μέρη των 15 λεπτών και 5 λεπτά ξεκούρασης ανάμεσα σε αυτά.
13. Η ομάδα που θα πετύχει περισσότερους πόντους είναι η νικήτρια.

4,3 εκατομμύρια δολάρια για το πρωτότυπο

Στις 10 Δεκεμβρίου 2010, το αυθεντικό χειρόγραφο του Τζέιμς Νέισμιθ με τους 13 κανονισμούς του μπάσκετ που κατείχε ο εγγονός του Ίαν Νέισμιθ, εκπλειστηριάστηκε από τον οίκο δημοπρασιών Sotheby’s της Νέας Υόρκης.

Πλειοδότησαν οι πάμπλουτοι επιχειρηματίες από το Κάνσας των ΗΠΑ, Ντέιβιντ και Σούζαν Μπουθ, με μοναδικό κίνητρο να δωρίσουν το «Ευαγγέλιο του Μπάσκετ» στο Πανεπιστήμιο του Κάνσας. Ο Ίαν Νέισμιθ έλαβε 4,3 εκατομμύρια δολάρια, ποσό ρεκόρ για αθλητικό αναμνηστικό παγκοσμίως.