Το ατόπημα του Nick Cave που αναζωπυρώνει τη διαμάχη για το ονοματολογικό.

Σε ένα ατόπημα που αναπόφευκτα αγγίζει τις ευαίσθητες χορδές της διπλωματίας και της ιστορίας στα Βαλκάνια υπέπεσε ο διάσημος Αυστραλός μουσικός Nick Cave και η ομάδα του.

Ανακοινώνοντας την επέκταση της σόλο περιοδείας του για το 2025, συμπεριέλαβε μια στάση στα Σκόπια, αναφερόμενος όμως στη χώρα διεξαγωγής ως «Μακεδονία» (Macedonia) αντί για τη συνταγματικά κατοχυρωμένη και διεθνώς αναγνωρισμένη ονομασία «Βόρεια Μακεδονία».

Η ανακοίνωση, που ήρθε ως απάντηση στην υψηλή ζήτηση για εισιτήρια μετά την αρχική ανακοίνωση των ευρωπαϊκών εμφανίσεών του τον Ιανουάριο, πρόσθεσε επτά νέες ημερομηνίες στο πρόγραμμα του καλλιτέχνη.

Μεταξύ αυτών, συναυλίες σε Ιταλία, Γαλλία, Γερμανία, Λουξεμβούργο και, όπως αναφέρθηκε χαρακτηριστικά στην επίσημη ανακοίνωση, στη «Μακεδονία», στο πλαίσιο του φεστιβάλ «Skopje Calling».

Η χρήση του όρου «Μακεδονία» χωρίς τον γεωγραφικό προσδιορισμό «Βόρεια» προκάλεσε άμεσα σάλο και έντονες αντιδράσεις, κυρίως στην Ελλάδα, καθώς αναβιώνει μνήμες και εντάσεις από την πολυετή διαμάχη για το ονοματολογικό ζήτημα της γειτονικής χώρας.

Το ολίσθημα δεν περιορίστηκε μόνο στην επίσημη ανακοίνωση του Nick Cave. Η έγκριτη βρετανική μουσική ιστοσελίδα NME, μεταφέροντας την είδηση για τις νέες ημερομηνίες της περιοδείας, επανέλαβε το ίδιο λάθος, κάνοντας επίσης λόγο για συναυλία στη «Μακεδονία».

Αυτό το γεγονός επιτείνει την προβληματική, καθώς δείχνει είτε άγνοια είτε αδιαφορία για τις λεπτές ισορροπίες που οδήγησαν στη Συμφωνία των Πρεσπών.

Το ιστορικό πλαίσιο της διαμάχης

Η διαμάχη για την ονομασία της σημερινής Βόρειας Μακεδονίας υπήρξε ένα από τα πιο περίπλοκα και μακροχρόνια ζητήματα στα Βαλκάνια μετά τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας.

Όταν η τότε «Δημοκρατία της Μακεδονίας» κήρυξε την ανεξαρτησία της το 1991, η Ελλάδα αντέδρασε έντονα στη χρήση του ονόματος «Μακεδονία» χωρίς κανέναν προσδιορισμό.

Οι ελληνικές ανησυχίες εδράζονταν σε ιστορικούς, πολιτιστικούς και εθνοτικούς λόγους, καθώς η Μακεδονία αποτελεί μια ευρύτερη γεωγραφική και ιστορική περιοχή, το μεγαλύτερο μέρος της οποίας ανήκει στην Ελλάδα και συνδέεται άρρηκτα με την αρχαία ελληνική ιστορία και κληρονομιά.

Η Αθήνα εξέφραζε φόβους ότι η χρήση του ονόματος από τη γειτονική χώρα θα μπορούσε να υποκρύπτει αλυτρωτικές βλέψεις.

Η διαμάχη οδήγησε σε διπλωματικές εντάσεις, εμπορικό εμπάργκο από την Ελλάδα στις αρχές της δεκαετίας του ’90 και σε μια μακρά περίοδο διαπραγματεύσεων υπό την αιγίδα του ΟΗΕ.

Το 1993, η χώρα έγινε δεκτή στα Ηνωμένα Έθνη με την προσωρινή ονομασία «Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας» (ΠΓΔΜ ή FYROM), μια λύση που ίσχυσε για πάνω από δύο δεκαετίες, χωρίς όμως να επιλύει οριστικά το ζήτημα.

Η λύση ήρθε τελικά το 2018 με την υπογραφή της Συμφωνίας των Πρεσπών μεταξύ των τότε πρωθυπουργών των δύο χωρών Αλέξη Τσίπρα και Ζόραν Ζάεφ.

Η συμφωνία προέβλεπε την αλλαγή της συνταγματικής ονομασίας της γειτονικής χώρας σε «Δημοκρατία της Βόρειας Μακεδονίας» (erga omnes – έναντι όλων), διασφαλίζοντας παράλληλα την αναγνώριση της ελληνικής ιστορίας και πολιτισμού της Μακεδονίας.

Η σύγχρονη πολιτική συγκυρία και οι νέες εντάσεις

Το ατόπημα του Nick Cave και του NME έρχεται σε μια ιδιαίτερα ευαίσθητη χρονική στιγμή.

Η αλλαγή κυβέρνησης στη Βόρεια Μακεδονία και η ανάληψη της πρωθυπουργίας από τον Χρίστιαν Μίτσκοσκι, ηγέτη του εθνικιστικού VMRO-DPMNE, έχουν αναζωπυρώσει τις ανησυχίες στην Αθήνα.

Ο Μίτσκοσκι, ήδη από την προεκλογική περίοδο αλλά και μετά την εκλογή του, έχει επανειλημμένα χρησιμοποιήσει τον όρο «Μακεδονία» για να αναφερθεί στη χώρα του, αποφεύγοντας συστηματικά τον προσδιορισμό «Βόρεια».

Μάλιστα, έχει χαρακτηρίσει τη συνταγματική ονομασία που προέκυψε από τη Συμφωνία των Πρεσπών ως «ντροπιαστική». Ανάλογη στάση τήρησε και η νέα Πρόεδρος της χώρας, Γκορντάνα Σιλιάνοφσκα-Ντάβκοβα, κατά την ορκωμοσία της.

Αυτές οι ενέργειες έχουν προκαλέσει την έντονη αντίδραση της ελληνικής κυβέρνησης, η οποία τις θεωρεί κατάφωρη παραβίαση της Συμφωνίας των Πρεσπών, μιας διεθνούς συμφωνίας που είναι δεσμευτική και για τα δύο μέρη.

Η Αθήνα έχει προειδοποιήσει τα Σκόπια ότι η μη τήρηση των συμφωνηθέντων θα έχει αρνητικές επιπτώσεις στην ευρωπαϊκή πορεία της Βόρειας Μακεδονίας, θέτοντας ουσιαστικά εμπόδια στις ενταξιακές της διαπραγματεύσεις με την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Η σημασία του «λάθους» στον δημόσιο λόγο

Σε αυτό το τεταμένο κλίμα, η αναφορά στη «Μακεδονία» από μια διεθνώς αναγνωρισμένη προσωπικότητα όπως ο Nick Cave, έστω και αν πιθανότατα οφείλεται σε άγνοια ή αβλεψία της ομάδας του, αποκτά ιδιαίτερη βαρύτητα.

Λειτουργεί ως «λάδι στη φωτιά», καθώς υπονομεύει τη Συμφωνία των Πρεσπών. Η χρήση της παλαιάς ονομασίας, ακόμη και ακούσια, δίνει την εντύπωση ότι η νέα, συμφωνημένη ονομασία δεν έχει εδραιωθεί στη διεθνή συνείδηση ή ότι μπορεί να αγνοηθεί.

Επίσης, ενισχύει εθνικιστικές αφηγήσεις και παρέχει, άθελά του, «πάτημα» σε κύκλους και στις δύο χώρες που αντιτίθενται στη Συμφωνία των Πρεσπών και επιθυμούν την αναζωπύρωση της διαμάχης.

Παράλληλα, προκαλεί διπλωματική αμηχανία και δημιουργεί μια άβολη κατάσταση που απαιτεί ενδεχομένως διευκρινίσεις ή διορθώσεις, σε μια περίοδο που οι διπλωματικές σχέσεις είναι ήδη τεταμένες.

Είναι άγνωστο αν το επιτελείο του Nick Cave θα προβεί σε διόρθωση της ανακοίνωσης.

Ωστόσο, το περιστατικό αυτό καθαυτό αποτελεί μια ηχηρή υπενθύμιση της σημασίας που έχει η ακριβής χρήση των όρων, ειδικά όταν αυτοί άπτονται ευαίσθητων ιστορικών και πολιτικών ζητημάτων με διεθνείς προεκτάσεις.

Η Συμφωνία των Πρεσπών αποτέλεσε ένα δύσκολο, αλλά αναγκαίο βήμα για τη σταθερότητα στην περιοχή, και η τήρησή της, ακόμη και σε επίπεδο ορολογίας στον δημόσιο λόγο, παραμένει κρίσιμη.

Το ατόπημα του διάσημου καλλιτέχνη, αν και πιθανόν ακούσιο, υπογραμμίζει πόσο εύκολα μπορούν να διαταραχθούν οι λεπτές ισορροπίες στα Βαλκάνια.